نفتی ها /فائزه پناهی،در حال حاضر، اغلب اقدامات در حوزه گرمازدگی در صنعت نفت ایران، حالت واکنشی دارند. ابلاغیه‌های فصلی، توزیع محدود نمک و آب، تغییر ساعات کاری و بروشورهای آموزشی معمولاً با تاخیر و بدون پایش مستمر اجرا می‌شوند. استانداردهای محیط کار در زمینه تهویه، استراحت دوره‌ای، لباس ایمنی ضدگرما و ایستگاه‌های خنک‌سازی اغلب به‌صورت موردی و غیرالزام‌آورند. این در حالی‌ است که شیفت‌های طولانی در میادین جنوبی و کار مداوم در فضای باز، ریسک‌های جدی فیزیولوژیکی برای کارگران ایجاد می‌کند.

اما در کشورهای پیشرو نفتی همچون قطر، عربستان، کویت، کانادا، نروژ و ایالات متحده، موضوع گرما یک تهدید محیط‌کاری سطح بالا تلقی می‌شود و مدیریت آن بخشی از «پروتکل ایمنی عملیاتی» است، نه صرفاً توصیه‌های بهداشتی و در حالی‌که اغلب توصیه‌ها برای مقابله با گرما در صنایع به چند اصل ساده مثل کاهش ساعات کار یا نوشیدن آب محدود می‌شود، برخی از شرکت‌های بزرگ نفتی جهان راه‌هایی را پیش گرفته‌اند که فراتر از چارچوب‌های معمول‌اند. راهکارهایی گاهی عجیب اما مؤثر، که می‌توانند به‌عنوان الگوهایی الهام‌بخش در صنعت نفت ایران نیز مطرح شوند.

 کلاه ایمنی با سیستم خنک‌کننده ترموالکتریک (Thermoelectric Cooling Hard Hats)

شرکت‌های نفتی در کویت و عربستان، برای اپراتورهای پالایشگاهی در فضای باز، از کلاه‌هایی استفاده می‌کنند که در بخش داخلی‌شان یک خنک‌کننده ترموالکتریک نصب شده است. این سیستم با یک باتری کوچک، جریان هوا را در ناحیه سر و گردن به گردش درمی‌آورد. مطالعات نشان داده‌اند که تنظیم دمای این نواحی به‌تنهایی می‌تواند توان شناختی کارکنان را تا ۲۵٪ در گرمای شدید حفظ کند.

مانیتورینگ دمای بدن از طریق حسگرهای هوشمند پوست (Smart Patches)

در پروژه‌های میدانی در قطر و امارات، از سنسورهای زیستی چسبی استفاده می‌شود که روی بازو یا گردن چسبانده شده و به‌صورت زنده دمای بدن، سطح آب بدن و میزان الکترولیت را اندازه‌گیری می‌کند. این حسگرها به گوشی همراه یا اتاق فرمان HSE متصل‌اند و در صورت رسیدن به حد بحرانی، هشدار خودکار توقف کار یا جابجایی فرد صادر می‌شود.

سامانه هوشمند زمان‌بندی شیفت‌ها بر اساس الگوریتم شاخص حرارتی پیش‌بین (AI-Based Heat Index Forecasting)

در برخی تأسیسات در بیابان‌های آمریکا و استرالیا، از هوش مصنوعی برای پیش‌بینی شاخص گرمایی (Heat Index) در بازه‌های ۶ ساعته استفاده می‌شود. این سامانه نه‌تنها بر اساس پیش‌بینی هواشناسی، بلکه با داده‌های مربوط به انعکاس حرارت از سطح فلزات، جهت باد و میزان رطوبت موضعی کار می‌کند. به کمک این الگوریتم، شیفت‌ها با دقت بالا و بدون وقفه انسانی زمان‌بندی یا متوقف می‌شوند.

استراحتگاه‌های ایزوله‌شده با فناوری PCM (Phase Change Materials)

برخلاف کولرهای سنتی، برخی دکل‌های حفاری در آفریقا و خاورمیانه دارای ایستگاه‌های استراحت موقتی هستند که دیوارهای آن از مواد تغییر فازدهنده ساخته شده‌اند. این مواد، انرژی حرارتی را در طول روز جذب و شب آزاد می‌کنند. دمای داخل این استراحتگاه‌ها حتی بدون برق، حدود ۱۵ درجه خنک‌تر از بیرون باقی می‌ماند.

نوشیدنی‌های هوشمند با ترکیب تنظیم‌کننده دمای بدن (Thermoregulatory Drinks)

برخی شرکت‌ها در کانادا و ژاپن، نوشیدنی‌هایی مخصوص تولید کرده‌اند که در ترکیب آن‌ها از آمینواسیدهای خاص (مثل تائورین، L-Citrulline) و نمک‌های ترکیبی استفاده شده که نه‌تنها الکترولیت از دست‌رفته را جبران می‌کند، بلکه به‌طور علمی دمای مرکزی بدن را ۱ تا ۱.۵ درجه کاهش می‌دهد.

استفاده از دوربین‌های حرارتی برای تشخیص زودهنگام اختلال حرارتی تجهیزات و اپراتورها به‌صورت همزمان

در برخی پالایشگاه‌های پیشرفته، دوربین‌های حرارتی نه‌فقط برای پایش وضعیت تجهیزات، بلکه برای کنترل دمای پوست کارگران از فاصله دور استفاده می‌شوند. این سامانه‌ها می‌توانند افزایش غیرعادی دمای پوست یک اپراتور را در لحظه تشخیص داده و قبل از بروز علائم بالینی، هشدار صادر کنند.

خنک‌سازی تجهیزات کلیدی با ژل‌های پلیمری (Cooling Gel Wraps for Valves & Panels)

در نقاط بحرانی خطوط انتقال نفت و گاز، به‌ویژه ولوها و تابلوهای برق، از پدهای ژل‌دار مخصوصی استفاده می‌شود که قابلیت جذب گرما تا ۵۰ درجه سانتی‌گراد را دارند. این ژل‌ها به کاهش استهلاک، حفظ ایمنی تجهیزات و جلوگیری از انفجارهای حرارتی کمک می‌کنند. راه‌حلی که با هزینه اندک، اثرات جدی دارد.

اگرچه ایران از نظر اقلیمی در منطقه‌ای گرم و خشک قرار دارد، اما عقب‌ماندگی در مدیریت تنش گرمایی قابل توجیه نیست؛ به‌ویژه وقتی که کشورهای گرم‌تر از ما، با بهره‌گیری از دانش و فناوری، نرخ گرمازدگی در صنایع حیاتی‌شان را به صفر نزدیک کرده‌اند و بر این باورند جان کارگرانی که ستون‌های تولید انرژی کشور را بر دوش می‌کشند، بیش از بروشور و بنر، نیازمند حمایت سیستمی، تجهیزات حرفه‌ای و برنامه‌ای عملیاتی‌اند.