کویت و عربستان سعودی با ادعایی تازه، میدان گازی آرش (الدرة) را به‌طور کامل متعلق به خود اعلام کرده‌اند؛ ادعایی که بلافاصله با واکنش تند ایران روبه‌رو شد. وزارت خارجه ایران این موضع را مردود دانسته و تأکید کرده هر اقدام لازم برای حفظ منافع و امنیت کشور را انجام خواهد داد.

میدان آرش که بخشی از آن در آب‌های مورد ادعای ایران واقع شده، سال‌هاست صحنه کشمکش‌های حل‌نشده بین سه کشور است. اهمیت بالای این میدان – با ذخایری بالغ بر ۲۰ تریلیون فوت مکعب گاز و ۳۱۰ میلیون بشکه نفت – آن را به یکی از حساس‌ترین نقاط انرژی در شمال خلیج فارس تبدیل کرده است.

در حالی‌که ایران پیش از این در سال ۲۰۰۱ اقدام به حفاری در این میدان کرده بود، توافق دوجانبه کویت و عربستان در سال ۲۰۲۲ برای توسعه میدان بدون حضور ایران، آتش اختلافات را شعله‌ورتر کرد. کویت مدعی است که این میدان به‌طور کامل در منطقه دریایی مورد توافق با عربستان قرار دارد و ایران در آن هیچ حقی ندارد؛ درحالی‌که مرز دریایی میان ایران و کویت تاکنون به‌صورت رسمی مشخص نشده و این خلا حقوقی، محور اصلی این مناقشه است.

با وجود تأکید ایران بر همکاری دوجانبه و بهره‌برداری مشترک، مسیر مذاکرات از دو دهه پیش تاکنون به بن‌بست رسیده است. در سایه فشارهای تحریمی، بهره‌برداری از منابع مشترک برای ایران حیاتی شده و در طرف مقابل نیز کویت و عربستان در تلاش برای تأمین انرژی داخلی خود هستند.

در نهایت این که مناقشه بر سر میدان گازی آرش، نه‌فقط نزاعی بر سر منبع انرژی، بلکه آزمونی برای میزان بلوغ سیاسی و دیپلماتیک منطقه در مدیریت منابع مشترک است. در غیاب توافقی شفاف و چندجانبه، این میدان می‌تواند به جرقه‌ای برای تنشی عمیق‌تر در خلیج فارس تبدیل شود./تجارت نیوز

حاشیه دوم هم به ماجرای فرسودگی زیرساخت‌ها و تهدید خاموش محیط زیست می‌پردازد، حادثه اخیر نشت نفت در رودخانه مارون، اگرچه با واکنش سریع و کنترل موضعی مدیریت شد، اما بار دیگر زنگ خطر فرسودگی زیرساخت‌های نفتی کشور را به صدا درآورد؛ زیرساخت‌هایی که به‌دلیل قدمت بالا، ضعف سرمایه‌گذاری در نوسازی، و فشار کاری ممتد، در معرض حادثه‌ای مداوم قرار دارند.

بر اساس اظهارات سخنگوی فراکسیون محیط زیست مجلس، خوزستان به‌دلیل گستردگی خطوط انتقال و استهلاک تجهیزات، به یکی از کانون‌های بالقوه بحران زیست‌محیطی تبدیل شده است. چنین شرایطی نشان می‌دهد که بحران محیط زیستی نه لزوماً با بلایای طبیعی یا اقدامات خارجی، بلکه در اثر پوسیدگی درونی تأسیسات کلیدی و غفلت از نگهداری سیستماتیک رخ می‌دهد.

نکته قابل تأمل، تمرکز مقطعی و واکنشی به بحران‌هاست؛ در حالی‌که راهکار واقعی، اصلاح زیرساخت‌ها پیش از وقوع حادثه است. تجربه نشت‌های مشابه در دهه‌های اخیر ثابت کرده است که تکرار چنین رویدادهایی محتمل است، مگر آنکه سیاست‌گذاری‌ها از واکنش به پیشگیری تغییر مسیر دهند.

از منظر اقتصادی نیز، هر حادثه زیست‌محیطی، نه‌فقط خسارتی سنگین به منابع طبیعی، بلکه تهدیدی برای اعتبار بین‌المللی صنعت نفت ایران در حوزه مسئولیت‌پذیری زیست‌محیطی است. در شرایطی که بسیاری از کشورهای نفت‌خیز با اجرای استانداردهای زیست‌محیطی سخت‌گیرانه به دنبال ارتقای تصویر جهانی خود هستند، تکرار چنین حوادثی می‌تواند ایران را در رقابت‌های انرژی و جذب سرمایه‌گذاری‌های سبز، به حاشیه براند.

 نشت نفت در مارون، نه صرفاً یک حادثه محلی، بلکه نمادی از بحرانی ساختاری در زیرساخت‌های نفتی کشور است. در غیاب برنامه‌ای جامع برای نوسازی و پایش خطوط انتقال، باید منتظر تکرار حوادث مشابه در دیگر نقاط باشیم. پیشگیری امروز، می‌تواند مانع فجایع فردا شود./بازار

حاشیه بعدی  هم به موج جدید مهاجرت متخصصان نفتی می‌پردازد؛ موج مهاجرت نیروی متخصص از صنعت نفت ایران به کشورهای حوزه خلیج فارس به نقطه هشدار رسیده است. کارشناسان می‌گویند تفاوت فاحش در میزان حقوق، شرایط کاری و امکانات رفاهی میان ایران و کشورهایی مثل قطر، امارات و عربستان باعث شده بسیاری از متخصصان ایرانی عطای ماندن را به لقای آن ببخشند.

شرایط نامطلوب کاری و نبود مسیر رشد شغلی شفاف، به‌ویژه در بخش دولتی، باعث شده این مهاجرت صرفاً یک تصمیم اقتصادی نباشد، بلکه به یک اعتراض پنهان به ساختار ناکارآمد تبدیل شود. در حالی‌که در کشورهایی مثل عربستان (شرکت‌هایی مثل آرامکو) نظام حرفه‌ای ارتقا بر اساس تخصص و تجربه برقرار است، در ایران بسیاری از نیروها رشد را به سفارش و رابطه گره خورده می‌بینند.

«طرح اقماری» با شیفت‌های سخت و دستمزدهایی پایین‌تر از استاندارد جهانی نیز باعث شده بسیاری از نیروها فقط برای استراحت به ایران بازگردند. مهاجرت متخصصان در حالی ادامه دارد که تربیت یک نیروی ماهر در صنعت نفت گاهی به ۳۰ سال زمان و میلیون‌ها دلار هزینه نیاز دارد.

به گفته کارشناسان، حتی اگر تحریم‌ها برداشته شود و سرمایه‌گذاری خارجی وارد کشور شود، نبود نیروی انسانی متخصص یکی از اصلی‌ترین گلوگاه‌های توسعه صنعت نفت خواهد بود. در واقع، بزرگ‌ترین تهدید امروز این صنعت نه فقط تحریم یا نبود سرمایه، بلکه «فرار مغزهای عملیاتی» است؛ مغزهایی که حالا چراغ پالایشگاه‌ها و پروژه‌های انرژی خلیج فارس را روشن نگه می‌دارند، نه ایران.

جاشیه آخر هم به ماجرای قاچاق سوخت در پوشش قانونی و شروع یک  مرحله جدید در این امر می‌پردازد؛

گویا این روزها پدیده قاچاق سوخت دیگر شکل سنتی خود را از دست داده و وارد مرحله‌ای پیچیده‌تر و ساختارمندتر شده است. در حالی که اقدامات امنیتی، نظارتی و اطلاعاتی اخیر توانسته بخشی از مسیرهای آشکار قاچاق را مسدود کند، اما شبکه‌های پنهان و بازیگران قدیمی با ظاهری تازه، بار دیگر فعال شده‌اند. استفاده از شرکت‌های به ظاهر قانونی، اسامی جدید و مدیریت‌های صوری نشان می‌دهد که قاچاقچیان نه‌تنها حذف نشده‌اند، بلکه صرفاً استراتژی خود را تغییر داده‌اند.

در پشت این شبکه‌ها، افراد صاحب‌نفوذ و دارای سابقه در تخلفات اقتصادی قرار دارند که با بهره‌گیری از ضعف‌های ساختاری و نظارتی، موفق به طراحی مسیرهای تازه‌ای برای خروج سوخت شده‌اند. ایجاد شرکت‌های صوری در مناطق مرزی و ساحلی خلیج فارس، استفاده از پوشش‌های تجاری رسمی و نفوذ در روند صدور مجوزها، نشانه‌هایی از وجود یک شبکه چندلایه و هدفمند است.

قاچاق سوخت دیگر یک تخلف اقتصادی ساده نیست، بلکه به موضوعی امنیتی و راهبردی بدل شده که پیامدهای آن فراتر از اقتصاد، تا حوزه‌های محیط‌زیستی، اجتماعی و حتی سیاسی را نیز درگیر می‌کند. مبارزه واقعی با این پدیده، نیازمند اصلاح در شیوه‌های نظارت، شفاف‌سازی فرآیندهای توزیع و صادرات، پالایش نظام مجوزدهی و پیگیری جدی هویت ذی‌نفعان واقعی شرکت‌هاست.

آنچه امروز بیش از هر چیز ضروری است، صداقت و شجاعت در پذیرش واقعیت‌ها و بریدن ریشه‌های پنهان فساد در لایه‌های رسمی است. تا زمانی که چهره‌های آشنا با نقاب‌های تازه بازمی‌گردند، نباید از بازتولید قاچاق سوخت شگفت‌زده شد. ثروت ملی در حال نشت از مسیرهایی است که قانون‌مدار به نظر می‌رسند، اما در باطن بر پایه تخلف و سودجویی شکل گرفته‌اند.